Birlikte Çalışabilirlik, bilginin kurumlar arasında ve bilgi sistemlerinde kullanılabilme ve transfer edilebilme yeteneği olarak da ifade edilebilen birlikte çalışabilirlik, kurum ve organizasyonların iş süreçlerini yürütürken, bilgi ve tecrübelerini, sistemlerindeki bilgi ve iletişim teknolojileri vasıtasıyla, karşılıklı veri alışverişiyle paylaşma becerisidir.
Bu kapsamda Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü "Birlikte Çalışabilirlik Rehber Dokümanı" hazırlamıştır. Bu rehber doküman coğrafi veriler arasında ulusal birlikte çalışabilirlik yapısını veya birlikte çalışabilirliği destekleyen ulusal politika, strateji ve ilkelerin tasarlanması ve güncellenmesi konusunda kamu idarelerine yol göstermek amacı güder. Başta kamu kurum ve kuruluşları olmak üzere kamuya elektronik ortamda hizmet sunan tüm kurumlar arasında birlikte çalışabilirliği sağlamak ve bu çerçevede yetki, sorumluluk, esas, prensip, yöntem ve kriterler ile teknik standartları belirlemek amacıyla hazırlanmıştır.
Birlikte çalışabilirlik modeli;
içerir.
Yasal Birlikte Çalışabilirlik
Yasal birlikte çalışabilirlik, farklı yasal çerçeveler, politikalar ve stratejiler kapsamında çalışan kurumların birlikte çalışabilmesini sağlamakla ilgilidir. Yasal birlikte çalışabilirliğin ele alınmasına yönelik ilk adım, mevcut mevzuatı tarayarak “birlikte çalışabilirlik kontrolleri” yapmak suretiyle birlikte çalışabilirliğin önündeki engelleri belirlemektir. Bunlar verilerin kullanılması ve depolanmasındaki sektörel veya coğrafi kısıtlar, farklı ve belirsiz veri lisansı modelleri, kamu hizmetlerini temin etmek için belirli dijital teknolojileri veya dijital modları kullanmadaki aşırı kısıtlayıcı yükümlülükler, aynı veya benzeri işletme süreçleri için çelişkili gereklilikler, güncelliğini yitirmiş güvenlik ve veri koruma ihtiyaçları olabilir.
Birlikte çalışabilirliğin sağlanması açısından mevzuatlar arasındaki tutarlılık, mevzuatın kabul edilmesinden önce değerlendirilmeli ve uygulamaya konduktan sonra düzenli olarak performans değerlendirmesine tabi tutulmalıdır.
Kamu hizmetlerinin sunumunda dijital kanalların etkin kullanılacağı net bir şekilde belirtilmiş olduğundan bilgi ve iletişim teknolojileri kanun yapma sürecinde mümkün olduğunca erken ele alınmalıdır. Özellikle önerilen mevzuat, aşağıda sıralanan hususları belirlemek için “dijital bir kontrolden” geçmelidir:
Bu sayede, alt seviyelerdeki (anlamsal ve teknik) kamu hizmetleri arasındaki birlikte çalışabilirlik kolaylaşacak ve ayrıca maliyet ve uygulama süresi azaltılırken bir yandan da mevcut BİT çözümlerinin yeniden kullanılabilme ihtimali artacaktır.
Organizasyonel Birlikte Çalışabilirlik
Organizasyonel birlikte çalışabilirlik, kamu idarelerinin, birbirleri arasında mutabık kalınmış ve karşılıklı olarak faydalı olabilecek amaçlara ulaşmalarında iş süreçlerini, sorumluluklarını ve beklentilerini uyumlaştırma yöntemi anlamına gelir. Uygulamada organizasyonel birlikte çalışabilirlik, iş süreçlerinin ve paylaşımı yapılan verilerin dokümante edilmesi, birleştirilmesi veya uyumlaştırılmasıdır.
Farklı idari kuruluşların ve organizasyonların etkili ve verimli bir şekilde birlikte çalışabilmeleri için, mevcut iş süreçlerin uyumlaştırmaları veya yeni iş süreçleri tanımlayıp belirlemeleri gerekebilir. İş süreçlerinin uyumlaştırılması, bu süreçlerin alışverişi yapılan ilgili bilgiler de dâhil olmak üzere yaygın biçimde kabul edilmiş modelleme teknikleriyle ve kararlaştırılmış bir şekilde dokümante edilmesi ve buna uygun biçimde sürdürülmesidir.
Kamu kurumlarının ve organizasyonların hizmet sağlayıcıları ve kullanıcıları veya veri üreticileri ve kullanıcıları arasındaki ilişki ve sorumluluğun net bir biçimde ortaya konması ve tanımlaması da organizasyonel birlikte çalışabilirliğin esaslarındandır.
Organizasyonel birlikte çalışmanın sağlıklı olarak işleyebilmesi için güvenlik ve gizlilik çerçevesinde, kurumların kamu verisini birbirleriyle paylaşmaya istekli olması şarttır.
Anlamsal Birlikte Çalışabilirlik
Farkı kurumlar ve organizasyonlar, kamu hizmetinin tasarlanması ve sunumu sırasında aynı veri tipleri, nesneler ve bunlara ait fonksiyonlar için farklı tanımlar yapabilmekte, farklı adlar verebilmektedirler. Bu durum, farklı kurumların aynı şeyi farklı bir şekilde anlamasına sebep olduğundan, birlikte çalışabilirliğin önünde engel teşkil etmektedir. Hizmet sunumu ve veri paylaşımında anlam bütünlüğünü sağlamak ve veri içeriğine, veri tanımına ilişkin yapılacak olan farklı yorumları engellemek üzere uluslararası standartlar ve kamuda kullanımına karar verilen ortak yapılar, uygulama ve çözümler kullanılmalıdır.
Anlamsal birlikte çalışabilirlik, veri ve bilgilerin biçimi ve anlamının taraflar arasında ki paylaşımı esnasında tam manasıyla korunmasını ve anlaşılmasını, başka bir ifadeyle “gönderilen şeyin anlaşılan şeyle aynı olmasını” sağlar. Anlamsal (Semantic) birlikte çalışabilirlik, hem anlamsal hem de söz dizimsel (Syntactic) hususları kapsar:
Kurumsal veri sözlüklerinin oluşturulup kurumlar arasında paylaşılması, periyodik olarak güncellenmesi anlamsal birlikte çalışabilirliği sağlayacak ve güçlendirecektir.
Teknik Birlikte Çalışabilirlik
Teknik birlikte çalışabilirlik, kamu hizmet sunumu süreçlerinde kullanılan sistemleri ve hizmetleri bağlayan uygulamaları ve bunlara ait altyapıları kapsamaktadır. Teknik birlikte çalışabilirlik konuları arasında uygulama ara yüz tanımlamaları (User Interface), ara bağlantı hizmetleri, veri entegrasyon hizmetleri, veri sunumu ve değişimi, metaveri tanımlamaları ve güvenli iletişim protokolleri bulunmaktadır.
Birlikte Çalışabilirlik Politikası
Birlikte çalışabilirlik Esasları Rehberinde (Kalkınma Bakanlığı, 2012) aşağıda belirtilen 10 (on) ilke ile norm ve standartların uygulanmasıyla oluşturulacak politika sayesinde farklı sistemlerin ve kurumların birlikte çalışabilirliğinin etkin bir şekilde sağlanabileceği ifade edilmiştir.
Avrupa Komisyonu Çalışmalarıyla Uyum : Birlikte çalışabilirliği mümkün kılan esaslar belirlenirken, Avrupa Komisyonu çalışmalarıyla uyum gözetilmiştir.
Ana İletişim Mekanizması Olarak İnternet ve www’nin Kullanımı : Kamu hizmetlerinin sunumunda, maliyet ve riskleri düşürebilmek amacıyla, internetin tüm taraflarca aktif olarak kullanımı sağlanması zorunlu tutulmuştur.
Eşit Erişim Hakkı : Bilgiye ve hizmetlere, yasal çerçevede hakkı olan herkesin erişebilmesi esastır. Kamu kurum ve kuruluşları sundukları hizmetlere erişimi sağlamak üzere dezavantajlı vatandaşların da ihtiyaçlarına uygun önlemleri almak konusunda sorumlu olduğu belirtilmiştir.
Güvenlik : Elektronik ortamda sunulan hizmetlerde güvenlik ihtiyaçları üzerinde durularak teknik altyapı ve bilgi güvenliği ile ilgili hususlarla ilgili düzenlemelerin geliştirilmesi gerektiği belirtilmiştir.
Kişisel Verilerin Korunması : Kişisel verilerin toplanmasından önce kurum ve kuruluşların, bu verilerin toplanmasının amaçlarını belli etmesi ve sonraki kullanımlarını da bu amaçlarla sınırlı tutması gerektiği ifade edilmiştir.
Açık Standartların ve Uluslararası Standartların Kullanımı : Birlikte çalışabilirliği mümkün kılma ve rekabeti artırma hedefi kapsamında açık standartların kullanımı benimsenmiştir.
Anlamsal Bütünlüğü Sağlayacak Ortak Standartların Kullanım : Veri değişiminde anlam bütünlüğünü sağlamak ve veri içeriğine ilişkin farklı yorumları engellemek üzere uluslararası standartlar ve kamuda kullanımına karar verilen yapı, uygulama ve çözümler kullanılacaktır.
Ölçeklenebilirlik : Oluşturulacak yapının değişen ihtiyaçlara cevap verebilecek bir tasarıma sahip olması gerekliliği dikkate alınmıştır.
Bilginin Zaman İçinde Korunumu : Alınan karar ve prosedürleri belgeleyen kayıtların uzun dönemde erişilebilir olması gereklidir.
Katılımcılık Esası : Teknik standartların belirlenmesi sırasında, bu standartlara uymak durumunda olan kurumların katılımı sağlanmalı, karar verme sürecinde şeffaflık gözetilmelidir.
